انسان بر اساس آیات قرآن کریم، موجودی مختار آفریده شده است. ویژگی اختیار در انسان، سبب شده است در مقابل تمام اعمالش در برابر خود و دیگران مسئولیت داشته باشد و پاسخگو باشد. اصولاً فلسفۀ ارسال رسل برای هدایت بشر و قیامت و حسابرسی نیز وجود همین مسئله است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ؛[1] به‌یقین، از کسانی که پیامبران به سوی آنها فرستاده شدند، سؤال خواهیم کرد». همچنین دربارۀ حسابرسی قیامت بیان می‌دارد که انسان در روز قیامت متوقف می‌شود و حساب پس می‌دهد؛ چراکه در برابر اعمال خود مسئول است: «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ؛[2] آنها را نگهدارید که باید بازپرسی شوند».
این موضوع در روایات متعددی نیز مشاهده می‌شود؛ از جمله پیامبر خدا(ص) فرمود: «إنّی مَسؤولٌ و إنّکُم مسؤولُونَ؛[3] من بازخواست مى‌شوم و شما نیز بازخواست مى‌شوید». امیرالمؤمنین علی(ع): «اُوصِیکُم بتَقوَى اللّه فیما أنتُم عنهُ مَسؤولُونَ و إلَیهِ تَصِیرُونَ؛[4] شما را درباره آنچه نسبت بدان بازخواست مى‌شوید و به سوى آن مى‌روید، به پروا‌داشتن از خدا سفارش مى‌کنم».
همچنین در روایت آمده است: «بدانید که همه شما سرپرست هستید و همه شما درباره زیر دستانتان بازخواست مى‌شوید. آن امیرى که بر مردم فرمان مى‌راند، سرپرست است و نسبت به رعیّتش بازخواست مى‌شود. مرد سرپرست خانواده خویش است و درباره آنها باید پاسخگو باشد و زن سرپرست خانه و فرزندان شوهر خود است و درباره آنها باید پاسخ دهد».[5]
یکی از مسئولیت‌های جدی مورد تأکید در اسلام، مسئولیت‌های والدین در برابر فرزندان است؛ مسئولیتی که از مدت‌ها پیش از تولد یعنی از زمان انتخاب همسر آغاز می‌شود. بر همین اساس، یکی از معیارهای انتخاب همسر، تأثیر او بر آینده و تربیت فرزندان است. امروزه تأثیر پدر و مادر در روحیات، حالات و اندام مناسب کودک و در جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، عاطفی و روانی کاملاً اثبات شده است؛ والدین صفات ارثی خویش را به کودک منتقل می‌کنند و کودک باید یک عمر با آن صفات و عادات زندگی کند.[6]
[1]. اعراف: 6.
[2]. صافات: 24.
[3]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج 5، ص 146.
[4]. عمادالدین طبری، بشارة المصطفى9 لشیعة المرتضى7، ج 1، ص 81.
[5]. محمد محمدی ری‌شهری، حکمت‌نامه پیامبر اعظم9،ج 7، ص 268.
[6]. عبدالکریم پاک‌نیا، تربیت در سیره و سخن امام حسن مجتبی7، ص 40.
)