دشمن‌شناسی در آیات و روایات

دشمن‌شناسی در فرهنگ اسلامی، یک اصل مسلم است که دین مبین اسلام و مسلمانان بدون آن هرگز نمی‌توانند از اعتقادات و فرهنگ و جامعه اسلامی خود محافظت کنند. بر اساس آموزه‌های اسلامی، تولی بدون تبری ممکن نیست و تبری از دشمن هم نیاز به شناخت دشمن دارد. عاشق اهل ‌بیت(ع) هیچ‌گاه در کنار تولى، تبرى را فراموش نمى‏کند و اساساً بدون تبرى از دشمنان، مودت و محبت معنایی ندارد. شهید مطهری در توضیح تولی و تبری در مکتب شیعه می‌گوید: «شیعه معتقد است که فروع دین ده‌تاست و نهم و دهم را تَولّی و تَبرّی می‌شمارد و معنای آن این است که هرکس باید به ولایت علی بن ابی‏ طالب(ع) معتقد باشد؛ ولی همین مقدار کافی نیست و در همان حال بایستی یک حالت منفی نیز داشته باشد؛ یعنی آنچه را که ضد علی و راه اوست، نفی و انکار کند؛ چنانچه در توحید هم تنها ایمان به الله کافی نیست، بلکه بایستی نفی طاغوت در کنار آن قرار بگیرد».^[1]
پیامبر اکرم(ص) فرمود: «إِنَّ أَوْثَقَ عُرَى الْإِیمَانِ الْحُبُّ فِی اللَّهِ وَ الْبُغْضُ فِی اللَّهِ، تَوَالِی وَلِی اللَّهِ وَ تَعَادِی عَدُوِّ اللَّهِ؛^[2] محکم‌ترین حلقۀ ایمان، دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خدا و مهرورزى با دوستان خدا و بىزارى از دشمنان خداست».




یا مسلمان باش یا کافر، دورنگی تا به کی




 


یا مقیمِ کعبه شو یا ساکنِ بت‌خانه باش






خدای متعال در آغاز سوره «ممتحنه» همۀ مؤمنان را از دوستی با دشمنان برحذر می‌دارد و می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّةِ ....؛^[3] ای کسانی که ایمان آورده‌اید، دشمن من و دشمن خود را دوست خویش قرار ندهید. شما به آنها اظهار محبّت می‌کنید، در‌حالی‌که آنها به آنچه بر شما نازل شده است، کفر می‌ورزند. و رسول خدا(ص) و شما را به دلیل ایمان‌آوردن به پروردگارتان، از شهر و دیارتان بیرون می‌کنند».
لازم است بدانیم دشمن گاهی درونی پنهان و گاهی بیرونی یا آشکار است؛ همچنین گاه دشمنیِ خود را ابراز یا پنهان می‌دارد؛ دشمنی ممکن است کوچک و کم‌اهمیت باشد یا بزرگ و خطرناک، دشمن یا چهرۀ دوست به خود می‌گیرد یا به‌صراحت به میدان می‌آید. از سوی دیگر ابعاد دشمنی ممکن است در عرصه سیاسی، اقتصادی، اعتقادی، فرهنگی، اخلاقی یا نظامی نمایان شود و هجوم دشمن هم گاهی حمله‌های سخت و گاهی نرم و از راه فرهنگ و اندیشه است. پس شناخت میدان‌های نبرد و زمینه‌های هجوم و ضربه‌زدن به دشمن هم متفاوت است و نیاز به شناخت عمیق نقشه‌ها و اهداف دشمن دارد؛ بنابراین شناخت دشمن و ویژگی‌ها و شاخص آن ضرورت دارد.
[1]. مرتضی مطهری، آشنایی با قرآن، ج ۲، ص ۷۷.
[2]. محمدباقر مجلسی، بحار الأنوار، ج ۲۷، ص ۵۷.
[3]. ممتحنه: 1.