جایگاه هویت اسلامی در همگرایی امت اسلام؛ با هدف نقش‌آفرینی در عرصه بین‌الملل

جهان اسلام امروز با پارادوکس عجیبی روبروست؛ از یک‌سو دارای بزرگ‌ترین ذخایر انرژی، مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی و بیش از یک میلیارد و هشتصد میلیون جمعیت است؛ از سوی دیگر در بسیاری از عرصه‌های بین‌المللی نقشی حاشیه‌ای دارد. ریشه این وضعیت را باید در بحران هویت اسلامی جستجو کرد؛ هویتی که روزگاری تمدن درخشان اسلامی را پایه‌گذاری کرد و امروز تحت تأثیر ملی‌گرایی افراطی و فرهنگ وارداتی غرب به حاشیه رانده شده است.
این نوشتار بر آن است تا با بازخوانی شاخصه‌های اصیل هویت اسلامی از متن قرآن کریم، راه برون‌رفتی از این وضعیت ارائه دهد. در این مسیر، تجربه چندین سالۀ جمهوری اسلامی ایران به عنوان آزمایشگاهی زنده از تلفیق هویت اسلامی با دیپلماسی فعال بین‌المللی مورد توجه ویژه قرار خواهد گرفت. پرسش اصلی این است که چگونه بازتعریف هویت اسلامی بر اساس معیارهای قرآنی می‌تواند به هم‌گرایی بیشتر امت اسلام و درنتیجه افزایش نقش‌آفرینی آن در عرصه جهانی بینجامد؟
هویت اسلامی در جایگاه عاملی وحدت‌بخش می‌تواند امت اسلام را به بازیگری مؤثر در صحنه جهانی تبدیل کند. این نوشتار با روش تحلیلی - توصیفی و با استناد به آیات قرآن کریم، ابتدا مؤلفه‌های اصلی هویت اسلامی را از متن قرآن به دست می‌آورد؛ در بخش دوم، نقش این مؤلفه‌ها در ایجاد هم‌گرایی میان مسلمانان در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بررسی می‌کند؛ سپس ظرفیت‌های این هم‌گرایی برای تأثیرگذاری بر نظام بین‌الملل تحلیل شده است و در‌نهایت، تجربه جمهوری اسلامی ایران با عنوان نمونه‌ای عینی از تلفیق هویت اسلامی با عمل‌گرایی بین‌المللی ارزیابی می‌گردد. یافته‌ها نشان می‌دهد بازگشت به اصول قرآنی می‌تواند جهان اسلام را از حاشیه‌نشینی در نظام جهانی به بازیگری فعال تبدیل نماید.