نقش باورهای دینی در تاب‌آوری خانوادگی در شرایط جنگی

خانواده در قرن بیست‌و‌یکم همچنان بنیادی‌ترین نهاد اجتماعی و تربیتی است که نقشی بی‌بدیل در پایداری فرهنگی، روانی و اجتماعی جوامع ایفا می‌کند. با این ‌حال، شرایط بحرانی همچون جنگ، ناامنی، تهدیدهای نظامی و دفاعی، یکی از جدی‌ترین چالش‌هایی است که انسجام و تاب‌آوری خانواده‌ها را تهدید می‌کند. مطالعات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی نشان می‌دهند خانواده‌ها ممکن است در بستر چنین بحران‌هایی با اضطراب، فرسودگی، ترس از آینده، بحران نقش‌ها^[1] و اختلال در روابط بین‌فردی مواجه شوند.^[2] این وضعیت نه‌تنها کارکردهای درونی خانواده را مختل می‌کند، بلکه ظرفیت‌های جامعه برای مواجهه با بحران‌های کلان را تضعیف می‌سازد.
از سوی دیگر، تجربه‌های تاریخی ملل و فرهنگ‌های مختلف نشان می‌دهد نظام‌های معنایی و ارزشی^[3] در شرایط دشوار می‌توانند به منابع مهمی برای امید، معنا، همبستگی و تاب‌آوری تبدیل شوند. در این میان، باورهای دینی از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ چراکه از طریق معنا‌بخشی به رنج، ایجاد چشم‌انداز متعالی، فراهم‌سازی سازوکارهای همدلی، نیایش و انس با خدا، می‌توانند نظام روانی خانواده را مقاوم‌تر و پایدارتر کنند. در ایران با وجود تهدیدهای نرم و سخت مستمر از سوی دشمن در دهه‌های اخیر (پس از انقلاب)، نهاد خانواده در بسیاری از موارد با تکیه بر ایمان، ارزش‌های اسلامی و فرهنگ جهاد و شهادت، توانسته است در برابر بحران‌های سهمگین تاب بیاورد و حتی به منبعی برای تقویت همبستگی اجتماعی تبدیل شود.
این نوشتار بر آن است که با نگاهی توصیفی و درنهایت راهبردی، پاسخی درخور این مسئله بیان کند که «باورهای دینی چه نقشی در تقویت تاب‌آوری خانواده‌های ایرانی در مواجهه با بحران‌های جنگی و دفاعی دارند؟» در پاسخ به این پرسش، هدف اصلی نوشتار آن است که ضمن مرور نظریات دینی و علمی در زمینه تاب‌آوری، کارکردهای دین در سطح فردی، زوج و جمعی را شناسایی کند و چارچوبی مفهومی برای طراحی مداخلات فرهنگی و تربیتی مؤثر در ایران ارائه دهد.
 
[1]. در خانواده، هر عضو معمولاً نقش‌هایی مشخص بر عهده دارد؛ مانند نقش پدر در جایگاه حامی مالی و عاطفی، نقش مادر به ‌عنوان مدیر داخلی خانه یا مراقب عاطفی و نقش فرزندان به ‌عنوان یادگیرندگان و همکاران در امور خانه. وقتی شرایط بحرانی مانند جنگ، مهاجرت اجباری یا مشکلات اقتصادی پیش می‌آید، این نقش‌ها ممکن است با تغییر یا اختلال مواجه شوند که به این وضعیت «بحران نقش‌ها» گفته می‌شود.
[2]. Walsh, Froma, (2003). Family resilience: A framework for clinical practice. Family Process, 42(1),pp: 1-18.
[3]. نظام‌های معنایی و ارزشی مجموعه باورها، ارزش‌ها و اصول فردی هستند که رفتار و تصمیم‌گیری‌های او را هدایت می‌کنند.