خطبه حضرت زهرا(س) در میان زنان مدینه که از آن به «خطبه عیادت» نیز تعبیر می‌شود، یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین سخنرانی‌ها در تاریخ اسلام است. این خطبه که در زمان کشاکش غصب خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) بیان شده است، نکات بسیار مهمی را داراست که باید به طور خاص مورد بررسی قرار گیرد. سوئد بن غفلة می‌گوید پس از آنکه زنان سخنان فاطمه(س) را برای مردان خود بازگو کردند، دسته‌ای از مردان برای عذرخواهی نزد فاطمه زهرا(س) آمدند و به بهانه اینکه با ابوبک بیعت کرده‌اند و به لحاظ شرعی نمی‌توانند بیعت خود را بشکنند، از کمک به ایشان و یاری‌رساندن در احیای خلافت امیرالمؤمنین(ع) خود را معذور دانستند. حضرت زهرا(س) پس از شنیدن سخنان آنان، آنها را از خود دور کرد و بیان داشتند: «با من سخن نگویید که عذرخواهی شما غیرصادقانه است»[1] و «هیچ بهانه‌ای برای دفاع‌نکردن از حق نخواهید داشت و در قبال فجایعی که در آینده پیش خواهد آمد، مسئولید».[2] بررسی این خطبه به روشن‌شدن بینش حضرت زهرا(س) در برابر جامعه اسلامی و نقش زنان در آن کمک می‌کند و می‌تواند درس‌های ارزشمندی برای نسل‌های امروز و فردا به همراه داشته باشد. برخی از پژوهشگران اسلامی، سخنان فاطمه زهرا(س) در جمع زنان مدینه را دارای فصاحت و بلاغتی ستودنی و محتوایی شگفت‌انگیز می‌دانند.[3] با توجه به شناختی که حضرت فاطمه(س) از تحولات جامعه نوپای اسلامی داشتند، برای تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطبان خود که به طور مستقیم زنان مدینه و غیرمستقیم مردان مدینه بودند، از کنش‌های گفتاری متعددی چون کنش اظهاری، عاطفی و ترغیبی در این خطبه استفاده کرده است.[4] همچنین با بررسی محتوا، این نکته به دست می‌آید که ایشان آگاهی کاملی دربارۀ مسائل و جریان‌های حاکم بر مدینه داشتند.[5]
[1]. حسینعلی منتظری، خطبه فاطمه زهرا(س) و ماجرای فدک، ص۴۲۴ ـ ۴۲۶. [2]. علی کرمی، سیره و سیمای ریحانه پیامبر(ص)، ص ۷۴۸ ـ ۷۴۹. [3]. همان، ص ۷۳۴. [4]. محبوبه خزاعی و دیگران، «تحلیل خطبه عیادت بر پایه نظریه کنش گفتاری»، ص ۷ ـ ۸. [5]. فتحیه فتاحی‌زاده و دیگران، «اسناد و شروح خطبه‌های حضرت زهرا(س)»، ص ۱۷ ـ ۱۸.
)