شاخصه‌های سخن سدید و غیرسدید در قرآن

یکی از مفاهیم دینی که باید به یک مطالبۀ اولیۀ فرهنگی در جامعۀ اسلامی بدل شود، نهادینه‌کردن «قول سدید» است. سعادت دنیا و آخرت در گرو پرهیزکاری و مدیریت زبان و عفت کلام است. خداوند متعال می‌فرماید: «یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدیدًا»:^[1] اى کسانى که ایمان آورده‏اید، تقواى الهى پیشه کنید و سخن سدید بگویید. در این آیه افزون بر توصیه به تقوا، به قول سدید سفارش شده است. از دیدگاه قرآن کریم سخن باید سدید (محکم و استوار)، ثقیل (گرانبها) و طیب (پاکیزه) باشد؛ از این‌رو خدای متعال باارزش‌ترین انسان‌ها را باتقواترین آنان می‌داند^[2] و لازمۀ تقوا را داشتن قول سدید بیان می‌کند.^[3]
در روایات اسلامی گفتار زیبا و کلمۀ طیب مصداق صدقه به شمار می‌آید؛ همان‌گونه که رسول خدا9 فرمود: «الکلمةُ الطّیّبةُ صدقة»:^[4] سخن پاکیزه، صدقه است. در حقیقت این عمل نیک آثار و برکت‌های صدقه را نصیب صاحبش می‌کند. از سیرۀ نبوی(ص) می‌توان به اهمیت عفت گفتار پی برد؛ سهل بن سعد ساعدی می‌گوید: رسول الله(ص) هیچ‌گاه بر منبر ننشست مگر اینکه آیۀ هفتاد سورۀ احزاب [آیه فوق] را دربارۀ امر به قول سدید تلاوت فرمود.^[5]
قول سدید در روایات به گفتار حق و سخن صحیح تفسیر شده است.^[6] در نهج البلاغه نیز گفتگوی حق و صحیح به معنای رعایت تقوای زبان آمده است. امیرالمؤمنین(ع) اولین فضیلت متقین را مربوط به زبان و سخن‌گفتن آنها می‌داند و می‌فرماید: «فَالْمُتَّقُونَ فِیهَا هُمْ أَهْلُ الْفَضَائِلِ مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ وَ ....».^[7] بنابراین کنترل زبان علامتی مهم برای سلامت روح انسان است. با کنترل زبان، چشم و گوش و سایر اعضا نیز کنترل خواهد شد.
[1]. احزاب: 70 و 71.
[2]. حجرات: 13.
[3]. احزاب: 70 و 71.
[4]. ملافتح‌الله کاشانی، منهج الصادقین، ج ۵، ص ۲۷۷.
[5]. جلال‌الدین سیوطی، الدر المنثور، ج ‏۵، ص ۲۲۴؛ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج ‏۱۶، ص ۳۵۳.
[6]. علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، ج ۲، ص ۱۹۷؛ حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسایل، ج ۱۱، ص ۱۴۹.
[7]. شریف رضی، نهج‌البلاغه، خطبۀ 193.