واژه «وصیت» در آیات قرآنی و روایات اهل‌بیت: در دو معنا به‌کار رفته است. معنای اول در معنای اخلاقی که به معنای سفارش و موعظه است؛ مانند این آیه شریفه که می‌فرماید: «وَ أَنَّ هذا صِراطی‌مُسْتَقیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِکُمْ عَنْ سَبیلِهِ ذلِکُمْ وَصَّاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ؛[1] این راه مستقیم من است، از آن پیروى کنید و از راه‌هاى پراکنده (و انحرافى) پیروى نکنید که شما را از طریق حق دور مى‌کند. این چیزى است که خداوند شما را به آن سفارش مى‌کند شاید پرهیزگارى پیشه کنید». در معنای دوم، معنای فقهی است که عبارت است از سفارش فردی به وصی‌خودش برای رسیدگی به اموال و کارهای باقی مانده بعد از مرگ.[2] به عبارتی، وصیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش کارهایی را انجام دهند؛ مانند وصیت‌هایی که برای کفن و دفن و مراسم دیگر می‌کنند یا بگوید بعد از مرگش چیزی از اموال او، ملک کسی باشد یا برای اولاد او قیم و سرپرستی معین کند. وصیت (به‌معنای فقهی) مستحب است و گاهی واجب می‌شود؛ برای مثال شخصی که حق‌الله یا حق‌الناس بر ذمه‌اش است و فرصت نکرده است تا آن را ادا کند یا عبادات واجبی مانند حج، روزه و نماز از او فوت شده است، باید وصیت کند تا بعد از وفاتش آن دَین و حقوق را ادا کنند.[3] قرآن کریم می‌فرماید: «کُتِبَ عَلَیْکُمْ إِذَاحَضَرَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَکَ خَیْراً الْوَصِیَّةُ لِلْوَالِدَیْنِ وَالْأَقْرَبِینَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِینَ؛[4] بر شما مقرر شده است که چون یکی از شما را مرگ فرا رسد، اگر مالی بر جای گذارد؛ برای پدر و مادر و خویشاوندان [خود] به طور پسندیده وصیت کند. [این کار] حقی‌است بر پرهیزگاران».
در این نوشتار که سخن از وصیت‌نامه‌الهی ـ سیاسی حضرت فاطمه(س) است،[5] افزون بر وصیت مصطلح و فقهی، وصیت به معنای اخلاقی یعنی سفارش و موعظه نیز دنبال می‌شود.
[1]. انعام: 153.
[2]. سید عبدالحسین طیب، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 2، ص 319، ذیل آیه 180 سوره بقره.
[3]. ر.ک: رساله عملیه مراجع تقلید، مسائل مربوط به وصیت .
[4]. بقره: 280.
[5]. دربارۀ وصیتنامه حضرت زهرا(س) مقالۀ دیگری با عنوان «وصایای حضرت فاطمه(س)» از آقای رجبعلی زمانی در مجله فرهنگ کوثر شماره 69، قبلاً منتشر شده است که از جهت حجم و تنوع منابع و... با این مقاله تفاوت دارد.
)